หลานจีนลูกไทย มักมีหลายคำถามในใจ ทำไม ตรุษจีน จึงอยู่หลังวันปีใหม่ และที่ว่าวันตรุษจีนนั้น คือวันไหน เราพอรู้จักกันแล้วสามวัน วันจ่าย วันไหว้ และวันเที่ยว (ชิวอิ้ด)
ในหนังสือ เทศกาลจีน และการเซ่นไหว้ (สำนักพิมพ์มติชน พ.ศ.2557) อาจารย์ถาวร สิกขโกศล ค้นคว้ามาเขียน เทศกาลจีน ฤดูกาล วิถีชีวิต สิ่งศักดิ์สิทธิ์ และบรรพชน เป็นตำราเล่มใหญ่และหนา
เฉพาะเรื่อง “ตรุษจีน” อาจารย์เขียนไว้ 50 หน้า
หัวข้อ “หยวนตั้น” จากจีนเก่า เข้าสู่ความเป็นสากล อาจารย์ ถาวรบอกว่า หยวนตั้น แปลว่า วันแรกของปี
สมัยราชวงศ์โจวตะวันออก แต่ละแคว้นใช้ปฏิทินต่างกัน วันปีใหม่จึงต่างกันไป ทั้งที่เป็นปีใหม่ตามจันทรคติเหมือนกัน
ต่อมาในสมัยราชวงศ์ฉิน จีนเป็นหนึ่งเดียว เริ่มใช้ปฏิทินจวนซีว์ วันปีใหม่ตรงกับวัน 1 ค่ำ เดือนสิบ ของปฏิทินเซี่ย และใช้สืบเนื่องกันมาจนถึงสมัยราชวงศ์ฮั่น
พระเจ้าฮั่นอู่ตี้ ประกาศใช้ปฏิทินไท่ซู เมื่อ พ.ศ.439 กำหนดเอาวัน 1 ค่ำ เดือนอ้าย เป็นวันขึ้นปีใหม่
แบบแผน วันขึ้นปีใหม่ หยวนตั้น ใช้สืบเนื่องยาวนานกว่า 2,000 ปี
ซึ่งก็คือวันเที่ยว หรือวันชิวอิ้ดของคนจีนในไทย นั่นเอง
พ.ศ.2454 จีนเปลี่ยนแปลงการปกครองเป็นแบบสาธารณรัฐ ที่ประชุมผู้แทนแต่ละมณฑล ตกลงกันใช้ปฏิทิน 2 แบบ แบบแรกคือปฏิทินเกษตร เพื่อประโยชน์ในกสิกรรม
แบบที่สอง ปฏิทินสุริยสากล เพื่อสะดวกในการนับวันเดือนปี
โดยถือแบบหลังนี้เป็นปฏิทินของทางการ
การมีปฏิทินสองแบบนี้ สร้างความขัดแย้งระหว่างรัฐกับประชาชน ตลอดมา
ปี พ.ศ.2492 พรรคคอมมิวนิสต์จีนมีชัยชนะ รัฐบาลประกาศใช้ปฏิทินสุริยคติสากล เป็นปฏิทินหลวง
...
กำหนดให้วันที่ 1 มกราคม เป็นวันขึ้นปีใหม่ (หยวนตั้น)
ส่วนวัน 1 ค่ำ เดือนอ้าย วันปีใหม่ของเกษตรกร หรือวันซุนเจี๋ย เทศกาลวสันต์
อาจารย์ถาวรให้ความรู้ว่า ซุนเจี๋ย เดิมหมายถึงปีใหม่ตามรอบฤดูกาล ซุน แปลว่า วสันต์ หรือฤดูใบไม่ผลิ เจี๋ย คือ ช่วงตอน หรือเทศกาล
ซุนเจี๋ย หมายถึง เทศกาลวสันตฤดู หรือตรุษวสันต์ อันได้แก่วันเริ่มปักษ์สี่ชุน เริ่มวสันต์
จีนยุคโบราณ ก่อนประกาศใช้ปฏิทินไท่ซู วันลี่ชุน มีความสำคัญมากกว่า วัน 1 ค่ำ เดือนอ้าย เป็นวันปีใหม่ตามฤดูกาลซึ่งสอดคล้องกับอาชีพหลักของผู้คน คือการทำนา
ก่อนวันลี่ชุน 3 วัน โอรสสวรรค์ต้องกินเจ ชำระกายใจให้บริสุทธิ์
จนถึงวันลี่ชุนเสด็จออกพร้อมด้วยขุนนางไปทำพิธีรับวสันต์ ที่ชานเมืองภาคตะวันออก ประชาชนก็มีพิธีกรรมสำคัญเนื่องด้วยการทำนา
ส่วนวัน 1 ค่ำ เดือนอ้าย ไม่มีความสำคัญอะไรมากนัก
วันลี่ชุน เริ่มวสันต์ กับวัน 1 ค่ำ เดือนอ้าย อยู่ห่างกันไม่กี่วัน วันปีใหม่ตามรอบ 12 เดือนจึงมีความสำคัญยิ่งขึ้น
ต่อมา ได้กำหนดพิธีเซ่นสรวงประจำปี ในเทศกาลล่าเจี๋ย ให้อยู่ในวันสิ้นปี (29 หรือ 30 ค่ำ เดือนสิบสอง) ทำให้วันสิ้นปีเก่า และวันขึ้นปีใหม่ กลายเป็นเทศกาลใหญ่ต่อเนื่องกัน
ตรุษจีน เป็นเทศกาลสำคัญกว่าเทศกาลลี่ชุน และคำว่า ซุนเจี๋ย หมายถึงเทศกาลตรุษจีนไปโดยปริยาย
อยากจะแน่ใจ วันสำคัญเทศกาลนี้ มีหลายชื่อหลายวัน ย้อนไปอ่านตอน พระเจ้าฮั่นอู่ตี้ ประกาศใช้ปฏิทินไท่ซู ตั้งแต่ พ.ศ.439 ใช้ต่อเนื่อง 2,000 ปี
คงหายสงสัย ตรุษจีน วันไหน วันเที่ยวหรือวันชิวอิ้ดของคนจีนในไทย คือวันตรุษจีนนี่เอง.
กิเลน ประลองเชิง