หนังสือชื่อ คนไทยอยู่ที่นี่ สุจิตต์ วงษ์เทศ เขียน สำนักพิมพ์มติชนพิมพ์ด้วยกระดาษปรู๊ฟ ปี 2529 เก่ากรอบส่งกลิ่น ผมสะดุดหัวข้อ ยึดอำนาจราชวงศ์อู่ทอง ก็ต้องหาผ้าคาดปาก...ตอนเปิดอ่าน

เริ่มต้นกรุงศรีอยุธยา สมัยพระเจ้าอู่ทอง ราชวงศ์อู่ทองใหญ่ทางฝ่ายละโว้ ราชวงศ์สุพรรณภูมิ ใหญ่ฝ่ายสยาม รวมอำนาจกันหลวมๆ สิ้นพระเจ้าอู่ทอง สมเด็จพระราเมศวร ขึ้นนั่งบัลลังก์อยุธยา

ขุนหลวงพ่องั่ว เสด็จจากสุพรรณภูมิ ชิงอำนาจ เฉลิมพระนามสมเด็จพระบรมราชาธิราช เมื่อเสด็จสวรรคต พระเจ้าทองลัน ราชโอรสขึ้นนั่งบัลลังก์แทน พระราเมศวร ที่ลี้ภัยไปลพบุรี ก็กลับมาชิงอำนาจอยุธยาคืน

นับแต่นั้น กษัตริย์วงศ์อู่ทอง กับกษัตริย์วงศ์สุพรรณ ก็ต่างฝ่ายต่างอยู่

กษัตริย์วงศ์สุพรรณ ลงหลักปักสองฐาน ฐานแรกทำมาค้าขายกับจีน เจ้านครอินทร์ เคยอยู่เมืองจีนหนึ่งปี ฐานสองรื้อฟื้นความสัมพันธ์กับกษัตริย์วงศ์สุโขทัย ที่หมางเมินกันไปสมัยพระเจ้าอู่ทอง

เจ้านครอินทร์ มั่งคั่งจากการค้า กลับมาชิงอำนาจอยุธยา พระนามสมเด็จพระนครินทราชาธิราช ผนวกอยุธยา สุพรรณภูมิ และสุโขทัย เป็นหนึ่งเดียว

พระราชโอรส องค์พี่ เจ้าอ้ายพระยา ครองสุพรรณภูมิ เจ้ายี่พระยา ครองแพรกศรีราชา เจ้าสามพระยาโอรสที่เกิดจากพระราชมารดา เชื้อสายสุโขทัยครองชัยนาท ชัยนาทตอนนั้น คือพิษณุโลกตอนนี้

นโยบายการปกครองระบบเครือญาติ ที่เรียกเมืองลูกหลวง ความปั่นป่วนวุ่นวายในรัชสมัยสมเด็จพระศรีนครินทร์ ก็สงบลง

สิ้นรัชกาล เจ้าอ้ายพระยา เจ้ายี่พระยา ยกทัพมาชิงอำนาจอยุธยา ทำยุทธหัตถีกันสิ้นพระชนม์ทั้งคู่ เจ้าสามพระยา จากพิษณุโลก ได้บัลลังก์อยุธยาไปครอง พระนามสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 2

ผลัดแผ่นดินสมเด็จพระราเมศวร พระราชโอรสขึ้นครองราชย์ พระนามสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ บทเรียนระบบเครือญาติ ที่เกิดปัญหาแย่งชิงกันเป็นใหญ่ ทรงปฏิรูประบบการปกครองแผ่นดิน

...

ยกเลิกพระราชประเพณีแต่งตั้งเจ้านายไปครองเมือง ให้เจ้านายอยู่ในพระนคร ให้มีตำแหน่ง ชั้น ยศ ศักดิ์ และสิทธิ ลดหลั่น ส่งขุนนางไปปกครองหัวเมือง ขึ้นกับเจ้าสังกัดใหญ่ในพระนครหลวง

ต้นสังกัดใหญ่ ประกอบด้วยฝ่ายทหารและฝ่ายพลเรือน ฝ่ายทหารเรียกจตุรงคเสนา ฝ่ายพลเรือนเรียกจตุสดมภ์ เครื่องหมายที่แสดงสิทธิพิเศษ คือการให้สิทธิในที่ดิน ที่เรียกว่าศักดินา

การปฏิรูปการปกครองครั้งนี้ แก้ปัญหาพี่น้องรบชิงอำนาจได้ แต่ก็มีผลเสียเมื่อกษัตริย์ฝ่ายสุโขทัยหันไปเข้ากับฝ่ายล้านนา พระเจ้าติโลกราชมหาราช เชียงใหม่ ยกทัพมายึดศรีสัชนาลัย

สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถจากอยุธยา ต้องยกทัพไปปะทะที่พิษณุโลก

เชียงใหม่รบอยุธยา 7 ปี สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ และพระราชโอรส ทรงออกผนวช พระเจ้าติโลกราชจากเชียงใหม่ ส่งทูตร่วมพระราชพิธีทางผนวช เป็นอันยุติสงคราม

ระบบศักดินา เปลี่ยนเป็นระบบเมืองลูกหลวงอีกครั้ง สมัยสมเด็จพระเจ้าจักรพรรดิ เป็นเหตุให้อยุธยาเสียแก่พม่า สมัยสมเด็จพระนเรศวร ทรงประกาศเอกราช ก็ทรงใช้ระบบศักดินาอีกครั้ง

ระบบนี้ใช้ต่อมาถึงสมัยรัตนโกสินทร์ มีการปฏิรูปการปกครองอีกครั้ง ในสมัยรัชกาลที่ 5

ผมย่องานสร้างบ้านแปลงเมือง ของพระเจ้าแผ่นดินสมัยโบราณ มาเล่าสู่กันฟัง พอให้เห็นภาพกว้างๆ ระบบการปกครองที่ดี และดีที่สุดนั้น พระเจ้าแผ่นดินของเรา ทรงเลือกใช้เรื่อยมาตามสถานการณ์

บางสถานการณ์ ก็หนักหนาสาหัส ถึงขนาดทุ่มเทชีวิตเข้าแลก

บ้านเมืองสมัยโบราณไม่มีผู้นำเข้มแข็ง รบแพ้ ผู้คนก็ถูกเอ็นร้อยหวายไปเป็นทาส จะมีสิทธิเสรีแค่ไหนก็ไม่รู้ รู้แต่ว่าในระบบของเรา ไพร่มีที่ดินทำกิน 25 ไร่ ส่วนทาสนั้น ก็มีสิทธิในที่ดิน 5 ไร่ ไม่เคยมีคนอดตาย

ไม่ได้มีเชือกร้อยจมูก ไม่มีของหนักๆบนบ่า ให้ต้องมาเรียกร้องการปลดแอก แต่ประการใด.

กิเลน ประลองเชิง