นายกรัฐมนตรีคนใหม่ภายใต้การ นำของ น.ส.แพทองธาร ชินวัตร นายกรัฐมนตรี คนที่ 31 เป็นนายกฯหญิงคนที่ 2 ของประเทศ ไทย ที่อายุน้อยที่สุด ถูกบางฝ่ายเรียกว่า “ครม.สืบสันดาน” เจ้าตัวถึงกับสะดุ้งโหยง ร้องอุทานว่า “แรงจริงๆ” และชี้แจงว่า ครม. มีหลายรูปแบบ หลายคน มิใช่ครอบครัว มีหลายคู่ที่เป็นครอบครัวต่อกันมา
ร้อนถึงนายชูศักดิ์ ศิรินิล รัฐมนตรีประจำสำนักนายกรัฐมนตรี ซึ่งเป็นนักกฎหมายต้องออกมาชี้แจงว่า คำว่า “ครม.สืบสันดาน” ในทางกฎหมายมีอยู่จริง เรียกว่าบุพการีผู้สืบสันดาน เป็นคำในกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ ส่วนกรณี ครม.สืบสันดานเข้าใจว่าเป็นการเปรียบเทียบทางการเมือง เหมือนกับที่นักข่าวตั้งฉายาให้รัฐมนตรีในช่วงปีใหม่
คำว่า “สันดาน” ในภาษาไทย เป็นคำธรรมดา แต่คนไทยถือเป็นคำที่ไม่สุภาพ “สันดาน” ในพจนานุกรมหมายถึงอุปนิสัยที่มีมาแต่กำเนิด เช่น สันดานดี สันดานเลว ในกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ ระบุทายาทผู้รับมรดก 6 ลำดับ มีสิทธิที่จะได้รับมรดกก่อนหลัง คือ 1.ผู้สืบสันดาน 2.บิดามารดา 3.พี่น้องร่วมบิดามารดาเดียวกัน
ลำดับที่ 4 พี่น้องร่วมบิดาหรือมารดาเดียวกัน 5.ปู่ ย่า ตา ยาย 6.ลุง ป้า น้า อา ในทางการเมืองก็สืบทอดอำนาจได้เช่นเดียวกัน ตัวอย่างเรื่องที่เกิดขึ้นในรัฐบาลนี้ เมื่อบิดาไม่อาจเป็นนายกฯได้ จึงสืบทอดไปถึงบุตรี รัฐมนตรีที่ไม่มั่นใจว่าจะผ่านด่านตรวจ ต้องให้บุตรสาวเป็นรัฐมนตรีช่วยมหาดไทยแทน
ประเพณีสืบทอดอำนาจ “โดยสันดาน” เป็นประเพณีที่ยึดถือกันมาตั้งแต่ยุคสมบูรณาญาสิทธิราชย์ เรียกกันว่า “สืบ สันตติวงศ์” สืบทอดมาจนถึงยุคประชาธิปไตย โดยเฉพาะในวัฒนธรรมการเมืองแบบเอเชีย เช่น ไทย กัมพูชา อินโดนีเซีย สิงคโปร์ แต่ในประเทศประชาธิปไตยในยุโรป ส่วนใหญ่ เปลี่ยนจากระบบสืบสันดานเป็นสืบทอดโดยประชาชน
...
แต่ประเทศไทยแม้จะเปลี่ยนเป็นประชาธิปไตยมาเกือบ 100 ปี แต่การปกครองยังเป็นระบบพันทาง เป็นเผด็จการครึ่งใบหรือเต็มใบ หรือเป็นประชาธิปไตยเต็มใบกับครึ่งใบสลับกันไป แม้แต่ในช่วงที่เป็นประชาธิปไตยเต็มใบ ก็ยังมีการ “สืบสันดาน” ในระหว่างครอบครัว หรือวงศาคณาญาติ แทนที่จะเป็นการสืบทอดอำนาจโดยประชาชนแท้ๆ
เรื่องที่จะต้องระมัดระวังอย่างยิ่ง ระบบสืบสันดานมักจะนำไปสู่ระบบอุปถัมภ์ เล่นพรรคเล่นพวก ก่อให้เกิดการทุจริตเชิงนโยบายในการบริหารประเทศ ดังที่เคยเป็นในอดีต ขณะที่ระบบการตรวจสอบโดยถ่วงดุลอำนาจ ถูกกระทำให้อ่อนแอโดยระบบเล่นพรรคเล่นพวก ทำให้การปกครองแทนที่จะเป็นประชาธิปไตย กลายเป็นคณาธิปไตย.
คลิกอ่านคอลัมน์ “บทบรรณาธิการ” เพิ่มเติม