ในหัวข้อเรื่อง “กายนคร” หนังสือ “สวนทางนิพพาน” (มติชน พ.ศ.2557) อาจารย์เสฐียรพงษ์ วรรณปก เขียนว่า นี่คือนิทานธรรม ที่แต่งโดยนักปราชญ์ไทย อธิบายการแก้ปัญหาโดยใช้ “อาวุธทางปัญญา”
นักปราชญ์ไทย ใคร? ผมจำได้ว่ามี “กายนคร” หนังสือสวยเล่มหนา พระนิพนธ์ “สมเด็จพระสังฆราชญาณสังวรฯ วัดบวรฯ ได้จากงานหนึ่ง ของ โพธิคยาวิชชาลัย 980 มูลนิธิ วีระภุชงค์” คุณอ๊อด ศุภชัย ให้มากับมือ ซึ่งก็นานหลายปีเต็มที
เนื้อหานิทานเรื่องนี้มีว่า ใน “กายนคร” พระราชา พระเจ้าโมหา พระมเหสี พระนางอวิชชา มีพระโอรส จิตตราชกุมาร มีอำมาตย์ใกล้ชิด มิจฉัตตะ คอยชักจูงไปทางเรื่องบันเทิง สัมมาทิฐิ คอยเหนี่ยวรั้งไปทางธรรม
ขณะทั้งสองชิงไหวชิงพริบกัน วันหนึ่ง มิจฉัตตะ กระซิบเจ้านาย ที่ “ปัจจยานคร” นางตัณหา ธิดาเจ้านคร สิริโฉมงามนัก เจ้าชายหลายนครปรารถนา เจ้าชายกระสันเห็นนางตัณหา ชวนมิจฉัตตะลอบหนีไปด้วยกัน
ระหว่างทางถูกนางยักษ์ วัฏฏทุกขี จับตัวได้ นางยักษ์นี้ ไม่คิดเอาผู้ชายเป็นสามี แต่จะจับไว้ต้มยำกิน เคราะห์ดี พระฤาษี ไตรลักษณญาณ ช่วยไว้
ตามท้องเรื่อง เจ้าชายน้อย จะต้องตั้งใจเรียนศิลปวิทยา แต่ความติดเนื้อต้องใจนางตัณหา จึงไม่มีแก่ใจจะเอาวิชา ออกปากขอลาพระฤาษี ก่อนเดินทาง พระฤาษีมอบแว่นวิชาให้
สั่งว่า ถ้าเข้าที่คับขันให้เอาแว่นส่อง และข้อสำคัญ อย่าทำแว่นหาย
เจ้าชายน้อย เดินทางไปถึงปัจจยานคร พอดีพระเจ้าเวทนา เจ้านครประกาศเลือกคู่ให้พระธิดา โดยมีเงื่อนไข ผู้ชนะ คือผู้ตอบปริศนาได้ครบสี่ข้อ
ปริศนาทั้งสี่ข้อ...ไม่มีเจ้าชาย หรือหนุ่มเมืองใดตอบได้ ถึงคิวจิตตราชกุมารกับอำมาตย์ตอบด้วยกัน
...
ปริศนาข้อแรก ทำไมเวลาคนตาย เขาจึงเอาด้ายผูกมือ ผูกคอ และเท้า มิจฉัตตะตอบว่า เขากลัวมันจะกระดกเวลาเผา “ผิด” สิ้นเสียงประกาศ ก็ถึงคิวจิตตราชกุมาร
เจ้าชายไม่มีภูมิปัญญาได้ยินคำถามก็งัดแว่นวิชาขึ้นมาส่องแล้วตอบ นี่คือปริศนาสอนคนเป็น...คนเราเกิดมามีบ่วงผูกอยู่สามบ่วง บ่วงผูกมือ ได้แก่ภริยา บ่วงผูกคอได้แก่บุตรธิดา และบ่วงผูกเท้าได้แก่ทรัพย์สินเงินทอง
มีเสียงประกาศ เป็นคำตอบที่ถูกต้อง เจ้าชายน้อยจึงเจอปริศนาที่สอง ไฟอะไรร้อนที่สุด
มิจฉัตตะตอบ ไฟเกิดจากดวงอาทิตย์ เป็นคำตอบที่ผิด จิตตราชกุมารงัดแว่นวิชาส่องตอบว่า ไฟที่ร้อนที่สุด คือไฟราคะ ไฟโทสะและไฟโมหะ
ผ่านปริศนาข้อสองไปสู่ข้อสาม อะไรเที่ยงแท้ที่สุด มิจฉัตตะตอบ พระอาทิตย์ ผิด! เมื่อจิตตราชกุมารเอาแว่นวิชาส่องก็ได้คำตอบ “ทุกคนต้องตาย ความตายเที่ยงแท้ที่สุด”
สถานการณ์ทำท่าจิตตราชกุมารจะเป็นผู้ชนะ เจ้านครสั่งเลื่อนการตอบปริศนาข้อที่สี่ในวันรุ่งขึ้น สั่งพระธิดาให้ใช้มายาหญิง ตีสนิทไก่อ่อนเจ้าชายน้อย นางตัณหาหลอกเอาแว่นวิชาไปได้
วันรุ่งขึ้น ถึงปริศนาข้อสี่ จะดับทุกข์ได้อย่างไร เจ้าชายก็ตอบไม่ถูก ตามกติกาสองหนุ่มถูกจับตัวเป็นทาสรับใช้
ต่อมา พระบิดาพระเจ้าโมหา ติดตามโอรสมาพบพระเจ้าเวทนา ซึ่งเป็นพระสหายเก่ากัน สองนครก็เชื่อมเป็นทองแผ่นเดียวกัน เจ้าชายจิตตราชกุมารก็ได้เจ้าหญิงตัณหา เป็นชายานิทานเรื่องนี้ก็น่าจะจบลง
แต่อย่าลืม ปริศนาข้อสี่ จะดับทุกข์ได้อย่างไร ยังไม่ได้เฉลย
คำเฉลยก็คือ อริยมรรคมีองค์แปด (เห็นชอบ ดำริชอบ กระทำชอบ วาจาชอบ อาชีพชอบ พยายามชอบ ระลึกชอบ ตั้งใจมั่นชอบ) นิทานธรรมเรื่องกายนครก็จบลงโดยสมบูรณ์ ด้วยประการฉะนี้
ตอนนี้เราอยู่ในสถานการณ์คับขัน อ่านหนังสือธรรมะ หาอาวุธทางปัญญาสู้ๆกับมันไป เอาชีวิตเอาจิตใจให้รอดไปวันๆ ก็น่าจะดีกว่าไม่ทำอะไรเสียเลย.
กิเลน ประลองเชิง