ราวสามพันปีที่แล้ว ช่วงเวลาที่ชนเผ่าเปอร์เซีย เริ่มจะลงหลักปักฐาน ก่อนเติบใหญ่เป็นมหาอาณาจักรอาเคมีนิด
ชื่อของพระเจ้าไซรัส เป็นแค่กษัตริย์นครเล็กๆ เคียงบ่าเคียงไหล่กับหลายนครที่อยู่รอบๆ จนเมื่อพระเจ้าไซรัสตีประเทศมีเดียได้ หลายประเทศก็เริ่มระแวง
พระเจ้าครีซัส กษัตริย์ลิเดีย ที่มีอาณาเขตกว้างขวาง และได้ชื่อว่าร่ำรวยกว่าประเทศใด แสดงความหวั่นไหว
เพราะเขตแดนประเทศมีเดีย มีเพียงแม่น้ำฮาลิสคั่น
(รู้ร้อยแปด เล่ม 2 ส.พลายน้อย สำนักพิมพ์สารคดี พ.ศ.2544)
ทรงส่งทูตไปชักชวนอียิปต์ และบาบิโลน ให้มาช่วยกำจัดพระเจ้าไซรัส ก่อนจะกำเริบเสิบสานยิ่งขึ้น
สองมิตรประเทศตอบรับ เตรียมพร้อมจะมาร่วมรบ แต่ความที่พระเจ้าครีซัสมั่นใจในแสนยานุภาพของกองทัพที่พร้อมกว่า สั่งเดินหน้าทัพเข้าปะทะกับทัพพระเจ้าไซรัสก่อน
ผลการรบสมรภูมิเมืองธิมบรา ทัพใหญ่กว่าของพระเจ้าครีซัส พ่ายแพ้ทัพที่เล็กแต่แข็งแกร่งกว่าของพระเจ้าไซรัส ตัวพระเจ้าครีซัสสิ้นท่า ถูกจับสำเร็จโทษด้วยการเผาทั้งเป็น
ขณะทหารจะจุดไฟ...พระเจ้าครีซัสประทับบนเชิงตะกอน ก็ทรงหัวเราะเสียงดังๆออกมา
“โอ โซโลน โซโลน เจ้าช่างฉลาดจริงๆ”
พระเจ้าไซรัสประทับใกล้ๆสงสัย “ที่ทรงตรัสออกมานั้น หมายความว่าอย่างไร”
พระเจ้าครีซัสทรงเล่า ครั้งหนึ่ง โซโลน ปราชญ์ผู้มีชื่อเสียงจากกรุงเอเธนส์ มาเข้าเฝ้าที่นครซาร์ดิส (เมืองหลวงของลิเดีย)
ทรงพาเขาชมความยิ่งใหญ่โอฬารของพระราชวัง ดูกองทัพและอาวุธยุทโธปกรณ์ชมทรัพย์สินมีค่าที่มีมากจนล้นท้องพระคลัง แล้วทรงถาม
“ท่านคิดว่า ใครบ้างในโลกนี้ มีอำนาจวาสนามากที่สุด”
ผิดคาด ปราชญ์ผู้รอบรู้อย่างโซโลน ออกชื่อเจ้านครผู้หนึ่งออกมา และบอกเหตุผลว่า “กษัตริย์ใด ที่จะได้ชื่อว่า มีอำนาจมากที่สุด ให้ดูว่าตอนตาย ตายอย่างไร”
...
พระเจ้าไซรัสฟังเรื่องเล่าแล้วสลดใจ ถึงความไม่แน่นอนในอำนาจ สั่งงดการเผาทั้งเป็นพระเจ้าครีซัสไว้
แต่โดยวิถีกษัตริย์ผู้แสวงอำนาจ ยึดเมืองลิเดียเรียบร้อย ก็ทรงเดินหน้าทัพต่อไป ยึดกรุงบาบิโลนได้ในเวลาไม่นาน
พระเจ้าไซรัสเป็นกษัตริย์นักรบ ก็ยังรบต่อไป แม้ทรงเข้าใจบทเรียน อำนาจที่ไม่แน่นอน จากคำบอกเล่าของพระเจ้าครีซัสก็ตามที
ประวัติศาสตร์บันทึกเรื่องราว พระเจ้าไซรัสกษัตริย์เปอร์เซีย ผู้ที่มีทายาทสืบสานปณิธานรบต่อไป จนเป็นอาณาจักรอาเคมีนิดที่ยิ่งใหญ่ในยุคโลกโบราณ ถึงบรรทัดสุดท้าย
ในสงครามครั้งหนึ่ง กับพวกศะกะ หรือสคิธ ชนเผ่าเร่ร่อน ไม่มีนครอยู่ พระเจ้าไซรัส ถูกฆ่าตาย
ยึดหลักโซโลน ปราชญ์เอเธนส์ พระเจ้าไซรัส จึงไม่ถูกนับเป็นกษัตริย์ ที่มีอำนาจมากที่สุด
ทรงถูกลำดับฐานะ ระดับเดียวกับพระเจ้าครีซัสกษัตริย์ลิเดีย ทรงมีอำนาจยิ่งใหญ่ได้ ก็แต่ชั่วในเวลาหนึ่ง
เรื่องราวของกษัตริย์โบราณ ควรเป็นอุทาหรณ์สอนใจนักการเมือง ที่ยังหลงใหลในเกมการเมือง ยืนยันคำกล่าวอมตะ ไม่มีอำนาจใดยืนยงคงอยู่ค้ำฟ้า ว่าเป็นจริง.
กิเลน ประลองเชิง