เรารู้กันว่าระบบโทรเลขและรถไฟสร้างในสมัย ร.5 หากเปรียบเทียบกับประเทศใกล้เคียง ไทยเรานับว่าก้าวหน้ามาก แต่ความจริงทั้งโทรเลขและรถไฟ ไทยเราน่าจะทำก่อนหน้านั้น
ใน “นิทานมิบ” (พิมพ์คำสำนักพิมพ์ พิมพ์ครั้งที่ 2 พ.ศ.2557) เรื่องที่ 26 เอนก นาวิกมูล เล่าว่า
สืบเนื่องจากมีฝรั่งมากราบบังคมทูลเสนอรัชกาลที่ 4 ให้เดินสายเตแลบแกรบ หรือที่มาเรียกในสมัยรัชกาลที่ 5 ว่าโทรเลข กับให้ทำทางรถไฟเพิ่มความเจริญสำหรับบ้านเมือง
รัชกาลที่ 4 ท่านทรงฟังหลายทีเข้าก็เบื่อหน่าย รำคาญพระราชหฤทัย ไม่อยากจะตื่นข้าวตื่นของตามฝรั่งไปด้วย
ท่านตรัสว่า คราวสร้างถนนเจริญกรุง เมื่อ พ.ศ.2406 ก็ทีหนึ่งแล้ว ชาวต่างประเทศคือพวกฝรั่งมาเข้าชื่อ ให้สร้างถนนดีๆขึ้นสักสายหนึ่ง พอให้ได้ขี่รถม้ายืดเส้นยืดสายสบายๆบ้าง
ท่านก็ทรงสร้างให้
สร้างเสร็จรถม้ามีไม่กี่คัน คนเดินไม่กี่คน ปล่อยไปไม่ทันไร หญ้าก็ขึ้นรกหมด
นี่เป็นเพราะบ้านเมือง ยังไม่เจริญขึ้นทันใจ หมายความว่าฝืนสร้างก่อนถึงเวลาอันสมควร ถมเงินลงไปโดยใช่เหตุ เพราะฉะนั้น ท่านจึงต้องทรงชะลอเรื่องทำเตแลบแกรบ ทางรถไฟเอาไว้ก่อน
เมื่อครั้งร้อยกว่าปีก่อนโน้น การส่งข่าวโทรเลขใดๆ ไทยต้องเขียนข้อความฝากเรือเล็กไปส่งเรือใหญ่ที่ปากน้ำเจ้าพระยาอีกทีหนึ่ง แล้วเรือใหญ่ค่อยเอาข้อความไปตีโทรเลขให้อีกต่อ ณ สิงคโปร์ หรือฮ่องกง ตามแต่สะดวก
รัชกาลที่ 4 ท่านตรัสว่า ขึงสายเตแลบแกรบจากกรุงเทพฯไปปากน้ำ ก็ไม่ได้เร็วกว่าฝากหนังสือเรือเล็กไปส่งเรือใหญ่สักเท่าใด
อีกประการหนึ่ง เหล็กหรือทองแดงก็ยังหายาก พวกสูบฝิ่นกินเหล้าเมืองไทย แม้ตะปูตัวหนึ่งมันยังลักไปได้ ลองเจอลวดเตแลบแกรบเข้า จะไม่หวานปากไปดอกหรือ
เห็นจะเสียเงินค่าจ้างคนเฝ้าสายลวดกันไม่รู้สักเท่าไร
...
ทำทางรถไฟก็เหมือนกัน กรุงเทพฯอยู่ไกลภูเขายิ่งนัก จะไปขนหินจากที่อื่นไกลๆมารองทางรถไฟเห็นจะยังไม่คุ้ม แร่เหล็กทำตัวรางหรือก็หายาก
จะทรงขอผัดเอาก้อนหินไปฝังดิน ปลูกให้โตจนกลายเป็นภูเขาใหญ่เสียก่อน แล้วค่อยทุบมาใช้งาน
ตัวรางหรือสายลวดก็ขอผัดเอาเชื้อเหล็ก เชื้อทองแดงไปฝังดินปลูกเสียก่อนเหมือนกัน
เหล็ก ทองแดง จะได้เกิดชุมๆขึ้นทั่วแผ่นดิน จนแม้ขโมยก็ไม่อยากลักอีก แล้วจึงค่อยถลุงมาทำรางรถไฟ ทำลวดเตแลบแกรบตามประสงค์
เรื่องปลูกหิน ปลูกแร่ทองแดงนี้ ทรงว่าประชด แต่ก็มีเค้าเดิมให้ท่านทรงหยิบมาเล่า
เรื่องเดิมมีว่า ในรัชกาลที่ 3 มีผู้กราบบังคมทูลว่า ที่ใดมีน้ำร้อนผุดที่นั่นมีแร่ทองแดงจึงโปรดเกล้าฯให้หาแร่ทองแดง ได้ความว่ามีน้ำร้อนผุด ณ ภูเขาแห่งหนึ่ง ท่านก็มีพระราชดำรัสสั่งให้เกณฑ์คนไปขุด แต่ขุดเท่าไหร่ก็หาไม่พบ
ก็มีพระราชดำริว่า คงเป็นเพราะแม่แร่เดิมหรือเชื้อเดิมไม่ประจำอยู่แล้ว ขุดไปก็คงได้แต่น้ำร้อนเปล่าๆ
ท่านก็มีรับสั่งให้ไปหาแร่ทองแดงจากที่อื่นมา เอาไปเกาะสีชัง ให้ยายแสมคนรู้จักเอาแม่แร่ไปฝังดินเพาะปลูกดูว่าจะงอกเป็นแร่ทองแดงเพิ่มเติมขึ้นบ้างหรือไม่
ยายแสมปลูกได้ผลฉันใดไม่เป็นที่ประจักษ์
อ่านนิทานมิบเรื่องนี้ มีข้อเปรียบเทียบ โครงการใหญ่ๆที่ต้องใช้ทุนรอนมากๆ สมัยที่พระเจ้าแผ่นดินมีอำนาจเด็ดขาด ทรงต้องรอบคอบเต็มที่ เรื่องโทรเลขและรถไฟ สมัยนั้นอาจยังไม่ถึงเวลา
แต่ถ้าเป็นสมัยใหม่ อำนาจตัดสินโครงการอยู่ที่นักการเมือง ปัญหากลับมีว่านักการเมืองแย่งกันทำ เหตุเพราะมี “เงินทอน” มากเอาไปใช้ซื้อเสียงสร้างอำนาจต่อไป
ฮึ่มๆ แฮ่ๆ ฟัดกันชุลมุนวุ่นวายทุกวันนี้ ก็มีเหตุจากเรื่องนี้เรื่องเดียว.
กิเลน ประลองเชิง