กลไกสมองตาย อัลไซเมอร์

สมองเสื่อมโดยเฉพาะ อัลไซเมอร์ เป็นเรื่องสำคัญที่มีระยะเพาะบ่มอย่างน้อย 10 ถึง 15 ปีก่อนที่จะเริ่มมีอาการและนั่นคือสัญญาณที่แสดงถึงสภาพเสื่อมสลายเซลล์สมองตายจนกระทั่งต้นทุนสมองหมดและในที่สุดทรุดโทรมหลงไปเรื่อย จนช่วยตนเองไม่ได้จนถึงนอนติดเตียงต้องพลิกตัวป้อนข้าวป้อนน้ำ

ปัจจัยต่างๆที่เร่งให้มีอาการของสมองเสื่อมปรากฏตัวเร็วขึ้นได้เคยเรียนให้ทราบมาก่อนหน้านี้ในบทความสุขภาพหรรษาหมอดื้อ แต่กลไกที่ทำให้เซลล์สมองตายชัดเจนในโรคนี้เป็นสิ่งที่พิสูจน์ทราบกันเมื่อวันที่ 15 กันยายน 2023 นี้เอง โดยมีการตีพิมพ์ในวารสารวิทยาศาสตร์ Science จากคณะนักวิทยาศาสตร์ของสหราชอาณาจักร UK DRI (Dementia Research Institute) at UCL และ VIB-KU Leuven center for brain and disease research

ก่อนหน้านี้เป็นที่ทราบกันอยู่แล้วว่าเซลล์สมองตายในโรคนี้ เป็นกระบวนการโปรแกรมเฉพาะ หรือ programmed cell death โดยที่ระยะเวลาที่ผ่านมายังเป็นที่ถกเถียงกันพอสมควรว่า ตายแบบ apoptosis หรือ necroptosis เช่น ในวารสาร cell death and differentiation ในปี 2019 ทั้งนี้ รูปแบบการตายของเซลล์ จะกำหนดสิ่งที่ตามต่อกันมาโดยที่การตายในแบบแรกนั้นน่าจะเรียกว่าเป็นการตายอย่างสงบโดยไม่ก่อให้เกิดปฏิกิริยาทางภูมิคุ้มกันต่อเนื่อง แต่การตายในแบบหลังนั้น เซลล์ที่ตายจะปล่อยโมเลกุลที่เหนี่ยวนำให้เกิดการอักเสบ หรือ necroinflammation โดยที่เป็นไปได้ว่าการตายทั้งสองรูปแบบอาจเกิดขึ้นได้และสามารถสลับสับเปลี่ยนกัน แต่การตายที่จุดปะทุการอักเสบอย่างต่อเนื่องนั้นจะทำให้มีการกระพือของโรคน่าจะรุนแรงขึ้นอีก

รายงานในปี 2023 นี้เป็นรายงานที่มีความสำคัญมากเพราะสามารถแสดงให้เห็นได้ว่าการตายในลักษณะที่สองเป็นลักษณะเด่น เมื่อเซลล์ประสาทได้รับผลกระทบจากโปรตีนอมิลอยด์ amyloid plaques และโปรตีนทาว Tau tangles และเป็นสาเหตุให้โรคมีการดำเนินอย่างต่อเนื่องรุนแรง

การค้นพบที่สำคัญอีกประการก็คือ ตัว RNA gene ชื่อ MEG3 รับบททำให้เกิดเซลล์ตายและอักเสบต่อ ซึ่งจะเป็นหนทางสำคัญที่จะนำมาถึงการรักษาที่เฉพาะเจาะจงขึ้น โดยในการศึกษาทดลองนี้สามารถที่จะขัดขวางการตายของเซลล์ได้

การศึกษาที่ผ่านมาในสัตว์ทดลองเช่นในหนูนั้น ไม่สามารถที่จะจำลองสถานการณ์และปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นในสมองมนุษย์ได้อย่างชัดแจ้งแม้ว่าจะปรับเปลี่ยนหนูทดลองให้เป็นสมองอัลไซเมอร์ก็ตามกระบวนการจำลองแบบใหม่คือการถ่ายเซลล์ ประสาทสมองของมนุษย์ที่ปกติ และของหนูเข้าไปในสมองของหนูที่ปรับแต่งให้เป็นอัลไซเมอร์

หลังจากนั้นปรากฏว่าเซลล์สมองมนุษย์ที่เคยปกติเมื่ออยู่รวมกับสมองหนูอัลไซเมอร์ แสดงความเปลี่ยนแปลงอย่างชัดเจนที่เป็นรูปแบบของตัวโรคไม่ว่าจะเป็น tau tangles Gallyas silver staining granulo vacuo lar neuro degene ration จนถึงมีการเสื่อมสลายตายของเซลล์ประสาท และพบ phos phorylatedtau biomarker ในเลือด

ทั้งนี้เซลล์สมองหนูไม่มีการเปลี่ยนแปลงในลักษณะเช่นนี้ซึ่งแสดงว่าต้องมีตัวกำหนดเฉพาะ ในเซลล์มนุษย์ที่ก่อให้เกิดปรากฏการณ์เช่นนี้

และขณะเดียวกัน สิ่งที่ค้นพบก็คือกระ บวนระบบของการตายนั้นเป็น necroptosis โดยที่ระดับของโมเลกุล neuron specific long noncoding RNA MEG3 เพิ่มสูงขึ้นอย่างชัดเจน เหมือนกับที่เจอในคนที่เป็นโรคสมองเสื่อมอัลไซเมอร์

และเพียงแค่ MEG3 เท่านั้นเองก็เพียงพอแล้วที่จะจุดประกายกระบวนการ necroptosis ได้และจากการลด MEG3 ก็สามารถขัดขวางการตายของเซลล์ได้ ไม่ว่าจะใช้วิธีทางยา หรือการปรับเปลี่ยนทางพันธุกรรมที่ receptor interacting protein kinase I (RIPK1) RIPK3 หรือ mixed lineage kinase domain-like protein (MLKL)

ปี 2023 เริ่มสดใส สำหรับสมองเสื่อม ที่มีการ แถลงปฏิวัติเป็นทางการจากสมาคม และสถาบันสูงวัย สมองเสื่อมอัลไซเมอร์ อเมริกัน และนานาชาติ เดือนกรกฎาคม 2023 ที่ต้องให้รู้ก่อนมีอาการ โดยการตรวจเลือดด้วยวิธีการตรวจ เครื่องมือ วิธีการมาตรฐาน พร้อมกับมียาฉีดที่ได้รับการรับรอง ในระบบจัดการกับอมิลอยด์

แต่ปัญหาคือ วิธีการใช้ ข้อจำกัดในคุณสมบัติของผู้ที่จะให้ใช้ได้การที่ต้องตรวจด้วยคอมพิวเตอร์สนามแม่เหล็กเป็นระยะ เพื่อระวังการตกเลือดในสมองและสมองบวม และราคาหลายล้านบาทต่อปี ที่แม้แต่ในสหภาพยุโรปเอง ก็แสดงความกังวลที่จะเข้าถึงยานี้ (วารสาร แลนเซ็ท มีนาคม 2023)

สำหรับคนไทย เป็นประเด็นหลักที่ต้องพิจารณาอย่างถี่ถ้วน เลิกการใช้ยาที่พิสูจน์ว่า ไม่รักษาต้นเหตุ และก่อให้เกิดผลข้างเคียง ดังที่ใช้กันขณะนี้

และคำนึงถึงทั้ง ยาโบราณ ที่ใช้ในข้อบ่งใช้อื่น แต่มีกลไกชัดเจน ในการสู้กับอัลไซเมอร์ พาร์กินสัน ที่เราเรียกว่า repurpose drug ทั้งการลดการสร้างโปรตีนพิษ การพยุงยืดชีวิตของเซลล์ประสาท ทั้งระบบ autophagy การลดการอักเสบนอกและในสมอง การปรับเซลล์ ประกอบให้เขมือบขยะหมดจดโดยไม่กระพือการอักเสบ จนถึงเซลล์ประสาทให้ทานทนต่อพิษ และยังมีชีวิตต่อ เช่น ยาแก้ไอ ยานอนหลับกลุ่มพิเศษ ยาเบาหวานโบราณ ยาความดัน รุ่นเก่า ยาขัดขวางการเกาะขยุ้มของโปรตีนทาว ยาลดน้ำหนัก ยาอินซูลินพ่นจมูก ยาขัดขวางการบิดเกลียวโปรตีนที่เซลล์ประสาทผนังลำไส้ จน กันชง และสารเธอร์ปีน ฟลาโวนอยด์

และโดยที่เรียนให้ทราบดังในบทนี้ ที่ต่อไป จะต้องมีการป้องกันการตายที่ไม่ตายเปล่าอย่างสงบ แต่ยังจุดไฟเผาบริเวณข้างเคียงเป็นวงกว้างต่อ.

หมอดื้อ

คลิกอ่านคอลัมน์ "สุขภาพหรรษา" เพิ่มเติม