นับแต่ปี พ.ศ.2409 ที่เชื่อกันว่า สมเด็จพุฒาจารย์โต วัดระฆัง สร้างพระพิมพ์สี่เหลี่ยมเนื้อปูนปั้น มาถึงวันนี้ (พ.ศ.2565) อายุของพระก็นับได้ 166 ปี เก่าเกินมาตรฐานวัตถุโบราณมาตั้ง 66 ปี
หลับตามโน นับแต่วันนั้น วันที่สมเด็จท่านแจกพระถึงมือชาวบ้าน เปลี่ยนมือไปหลายมือ อยู่ในสภาพแวดล้อมที่แตกต่าง
ตัวอย่างพระสมเด็จวัดระฆังพิมพ์ใหญ่ แม่พิมพ์มาตรฐานคุ้นตา องค์ในคอลัมน์เหลือรักเก่าสีดำด้าน...ในพื้นผนังด้านหน้า สภาพพระถูกใช้จนสึกช้ำ ริมขอบสี่ด้านกลมมน
พระสมเด็จที่มีสภาพเนื้อเก่าถูกใช้สึกช้ำตามธรรมชาติ เซียนพระเก่าชอบมากถือว่าเป็นพระดูง่าย ต่างกับพระสภาพเดิมถูกจับต้องน้อย ไม่มีร่องรอยสึกหรอ...ซึ่งเป็นพระค่านิยมสูงกว่าในกลไกตลาดยุคใหม่
ส่วนที่เนื้อรักล่อนลอกออกแล้ว ปรากฏร่องรอยแตกลายงาอ่อน ในร่องลายงาเนื้อรักฝังแน่น
ครู “ตรียัมปวาย” ให้หลัก หากรักน้ำเกลี้ยง เนื้อบางๆ อยู่ในเนื้อพระชนิดนุ่ม แรงรัดของรักไม่ทำให้เกิดการแตกลายงาถ้าเกิดก็เป็นลายงาอ่อน แต่ถ้าเป็นรักน้ำดำซึ่งเป็นรักหนา แรงรัดของรักทำให้เกิดการแตกลายงาจัด
หากรักน้ำเกลี้ยง หรือรักน้ำดำในพระเนื้อแกร่ง โอกาสเกิดลายงาจึงมีมากกว่า
ค่อยๆทำความเข้าใจ ตัวแปรทำให้เกิดการแตกลายงา มีทั้งด้านเนื้อนุ่มเนื้อแกร่ง และด้านรักบางรักหนา ซึ่งเป็นจุดความสัมพันธ์ผกผัน
เขียนจากความเข้าใจ ไม่เท่ากับเอาคำที่ครูเขียนไว้เอง ในปริอรรถาธิบายแห่งพระเครื่อง เล่มพระสมเด็จ หัวข้อมูลกรณีสืบเนื่องการลงรักเก่าทองเก่า ครูอธิบายว่า
เมื่อเนื้อรักบางๆที่ฉาบเนื้อพระได้ล่อนหลุดออกจากผิวเนื้อไปแล้ว ถ้าหากว่าเป็นประเภทเนื้อหนึกนุ่ม เนื้อก็จะดูดเอาวรรณะของรักซาบซึมลงไปในใต้ผิวเนื้อด้วย ทำให้วรรณะของพระหม่นคล้ำจัดขึ้น
...
และนอกจากนั้นเศษรักเก่าทองเก่ายังติดอยู่ตามซอกเล็กๆน้อยๆ ทำให้วรรณะของพระเด่นงามขึ้นอีกเป็นอันมาก
ถ้าเป็นประเภทเนื้อหนึกแกร่ง เนื้อรักก็จะแทรกอยู่กับริ้วรอยการแตกลายงา เรียกว่า ร่องเลขารัก
ร่องเลขารักนี้ ทำให้วรรณะของเนื้อที่ค่อนข้างขาวใส สลับกับแววหม่น และวรรณะเลือดหมูของร่องเลขารัก เป็นลักษณะลายพร้อย
พระสมเด็จวัดระฆังแตกลายงา เป็นคำบอกเล่าต่อๆกันมาของคนรักพระรุ่นบุกเบิก ดูจะเป็นพระที่มีค่านิยมสูงกว่าองค์ไม่แตกลายงา แต่ในวงการพระระยะหลังราวยี่สิบปีแล้วกระมัง...ค่านิยมพระแตกลายงาลดลงไป
ด้วยเหตุว่าเซียนใหญ่ๆเจอพระปลอม ปลอมระดับถึงใจจนกลัว
ในหนังสือภาพพระมาตรฐานวงการ... เกือบจะพูดได้ว่า เจอพระแตกลายงาร้อยละหนึ่ง
หันมาพิจารณา สมเด็จวัดระฆังพิมพ์ใหญ่องค์ในคอลัมน์อีกที มองภาพรวมๆ หรือปื้นรักหนา ติดเป็นหย่อมๆ ตามแรงดึงดูดระหว่างเนื้อพระกับเนื้อรักที่มักไม่เท่ากัน
ดูผิวเผินได้ว่า ไม่สวย แต่ขอให้รู้ว่านี่คือลักษณะของพระสมเด็จวัดระฆังแท้ประการหนึ่ง
หากอยากได้พระเนื้อเกลี้ยงเกลา ขาวสะอาด กำจัดรักเก่าออก อาจถือว่าได้พระที่สวยขึ้น แต่เสียตัวช่วยสำคัญที่ยืนยันความเก่าของพระไป ถ้าจะขอให้แนะนำ ขอให้รักษาสภาพเดิมๆไว้ดีกว่า
ทุกวันนี้ เหลือพระสมเด็จวัดระฆังที่มีรักเก่าแตกลายงา ให้เรียนรู้เป็นองค์ครูน้อยเต็มที.
พลายชุมพล