“หน้าฝนเรามีน้ำมากเกินความต้องการ แต่หลังฝนหมดไม่กี่วันน้ำก็แห้ง คนบนดอยอยู่กันลำบาก เรื่องคิดจะปลูกพืชผักอายุสั้นไม่ต้องพูดถึง แค่น้ำใช้ในบ้านยังแทบไม่มี ยิ่งรีสอร์ตผุดขึ้นมากเท่าไร เราลำบากมากเท่านั้น เพราะเขามีเงิน ขึ้นไปทำที่กักน้ำบนภูเขากักผันเข้าไปใช้ในกิจการรีสอร์ตซะหมด”
เสียงบ่นของ นายสุรศักดิ์ อินทรศรี พ่อหลวง บ้านแม่แม๊ะ ต.แม่แรม อ.แม่ริม จ.เชียงใหม่ เล่าว่า ด้วยเหตุนี้พวกชาวบ้านเลยต้องขึ้นไปบนภูเขา ช่วยกันทำฝายดิน ฝายไม้ไผ่สำหรับเก็บกักชะลอน้ำตามลำห้วย เพื่อปันน้ำมาใช้ในหน้าแล้งบ้าง แต่ฝายเหล่านี้อายุการใช้งานไม่ทนทาน แค่ 1-2 ปี ก็พัง และยังต้องใช้แรงงานมาก
...
พื้นที่บางแห่งลำห้วยเป็นหิน ทำฝายไม้ไม่ได้ เพราะไม่สามารถตอกเสาหลักได้ ต้องเปลี่ยนมาเอาหิน มาประกอบเป็นฝายแทน แล้วใช้ปูนซีเมนต์กับดินมาเป็นกาวต่อให้มีความหนาทำให้เกิดความคงทน พื้นที่ 1 เมตร ใช้ปูนแค่ถุงเดียว/ดิน 50 กระป๋อง...แต่วิธีนี้ต้องมีเงินครั้นจะไปพึ่งพาภาครัฐให้ช่วยเหลือ งบประมาณส่วนนี้ก็ไม่เคยมี ถ้ามีมักจะมาช้าไม่ทันกิน...ยังโชคดี ปูนซีเมนต์นครหลวง จำกัด (มหาชน) หรือปูนอินทรี และ สำนักงานสิ่งแวดล้อมภาคที่ 1 กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมจัดฝึกอบรมให้ชาวบ้านสร้างฝายต้นน้ำลำธาร เพื่อฟื้นฟูระบบนิเวศป่าต้นน้ำ ทำฝายดินซีเมนต์...โดยมี อ.ระพีพล ทับทิมทอง จากศูนย์ศึกษาพัฒนาห้วยฮ่องไคร้ อันเนื่องมาจากพระราชดำริ มาช่วยสำรวจและออกแบบ
“จะสร้างฝายในพื้นที่สูงๆบนภูเขา จุดที่เหมาะในการสร้างคันกั้นน้ำ ให้เลือกพื้นที่เป็นแนวร่องน้ำและเคยมีน้ำไหลผ่าน เพื่อทำให้แนวร่องน้ำแห้งๆ กลายเป็นแหล่งน้ำ สร้างความสมบูรณ์ให้ผืนป่า”
เรื่องดินก็สำคัญไม่น้อย เพราะต้องนำมาผสมกับปูนซีเมนต์ ดินที่เหมาะสมจะนำมาใช้งาน อ.ระพีพลแนะให้ทดสอบง่ายๆด้วยการปั้นดินให้เป็นเส้นตรงๆเหมือนปั้นงู ยกดินขึ้นมา ถ้าไม่ขาด แสดงว่าดินเหนียว ใช้ปูนแค่ถุงเดียวผสมกับดิน 60 กระป๋อง (ขนาด 5 ลิตร)
แต่ถ้าปั้นขึ้นรูปเป็นเส้นยาวๆ แต่ยกขึ้นแล้วขาดเพราะมีเศษพืช รากไม้ ดินประเภทนี้ใช้ปริมาณ 48 กระป๋อง/ปูน 1 ถุง...ดินมีก้อนหิน กรวดปนจะ ใช้ดิน 40 กระป๋อง/ปูน 1 ถุง...ถ้าเป็นดินทรายใช้ดิน 35 กระป๋อง/ปูน 1 ถุง เอามาผสมทำแนวกั้นน้ำ
จากนั้นเอาก้อนหินจากรอบๆมาวางเป็นชั้น จะทำให้ฝายมีอายุการใช้งานได้หลายสิบปีการผสมดินด้วยวิธีนี้ไม่ได้มีประโยชน์แค่ทำฝายเก็บกักน้ำ แต่ยังสามารถนำไปปรับใช้กับการสร้างแหล่งเก็บกักน้ำไว้ใช้หน้าแล้งตามไร่นาได้ด้วย.
เพ็ญพิชญา เตียว